Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun kadim halkı Ermeniler'in, bölgenin diğer halklarının kültürel hayatına ve dokusuna etkisi inanılmaz derin ve yapısaldır. Ermeni halk kültürü, kuşkusuz ilgili coğrafyada kültürel hayatı domine eden güçlü etkiye sahiptir. Ancak günümüzde Ermeni kültürünün ayrılmaz parçası olan çok sayıda eser ve ürün, bölgenin diğer halklarına mal ediliyor. Farklı ülke ve topluluklarda da benzer durumlar görülmek ile birlikte Ermenilerin, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki varlığının neredeyse hepten karartılması hem insanlığın hem de tarihin vicdanını ıstırap içinde bırakmaktadır.

Sıklıkla politik ve bir o kadar önyargılı refleksler ile anılan, bu nedenle mümkün olduğu kadar uzak durulan konu aslında doğal olduğu kadar hayatın ta kendisi. Ancak neredeyse yüzyıllık bir tartışmayı hatırlatmak gibi niyetim yok. Üzerinde durmak istediğim Ermeni halk kültür ve müziğinin, Türk ve Kürt halk müziğine derin etkileri ile birlikte çağdaş Ermeni ozanların konumu.

Kültürlerin karşılıklı doğal etkileşimi, belki de hakim siyasi ve kültürel iklimin gereği, Ermeni halk ozanlarını kendi ezgilerinin yanı sıra yaygın şekilde Türkçe ve Kürtçe şarkı, türkü icra ettiklerine tanık oluruz. Farklı nedenleri olmak ile birlikte diğer temel gerekçe bu üç halkın ezgilerinin iç içe geçmişliğidir. "Sarı gelin" türküsü üzerinden bir dönem dar boyutu ile gündeme gelen konu aslında bölgenin en az bin yıllık tarihinin günümüze taşıdığıdır. Bugün TRT repertuarında yer alan çok sayıda Türk halk ve sanat müziği eserinin ve bölgede halen yaygın olarak oynanan bir çok halk oyunlarının Ermeni orijinli olduğuna dikkat çekip başlıktaki konuya gelelim.

Kendileri uzakta ezgileri burada: John Berberian, İlda Simonian

Biri yakın geçmişin diğeri günümüzün bu iki Ermeni ses sanatçısının ortak özelliği köklerinin bulunduğu coğrafyanın ezgilerini çok sonradan keşfetmeleri ve mükemmel icra etmeleri. Ailesi, Anadolu'dan göç eden John Berberian, New York'da doğmasına rağmen harika İstanbul Türkçesi ile Anadolu ezgilerine, ABD ve Avrupa'da ses verdi. Klasik müzik eğitmeni İlda Simonian ise köklerinin bulunduğu coğrafyanın ezgilerini ancak ilerleyen yaşında keşfetmiş. Anadolu Ermeni halk ezgilerini muhteşem yorumlayan İlda Simonian, Anadolu Ermeni müziğinin Avrupa'da geniş kitlelere ulaşmasını sağladı.

Onnik Dinkjian, Yervant Bostancı, İbrahim Keivo...

Geçtiğimiz yıllarda aramızdan ayrılan Ermeni şarkıcı ve besteci Aram Tigran, kendi anadilinin müziğinden ziyade Kürt müziği ile anılmaktadır. Öyle ki yakın dönem Kürt müziğinin belki de en güçlü sanatçıları arasında, tarihteki yerini aldı. Anadilinin değil de Kürt müziği ile anılan bir diğer müzisyen ise İbrahim Keivo. Avrupa'da yapılan festivallerin değişmez konuk sanatçıları arasında yer alan İbrahim Keivo, 1915 olaylarında Anadolu'dan Suriye'nin Haseke kentine göç eden Ermeni aileden geliyor. Güçlü bir bağlama sanatçısı olan İbrahim Keivo, Anadolu müziğinin ve halk ezgilerinin dünyaya tanıtılmasında önemli görev üstleniyor.

Diyarbakırlı Onnik Dinkjian halen dünyanın en çok dinlenen Ermeni sanatçıları arasında. Diyarbakır'dan Fransa'ya oradan ABD'ye uzanan hüzünlü hikayenin kahramanı Onnik Dinkjian, kendisini Ermeni sanatçı olarak değil Diyarbakırlı Ermeni sanatçı olarak tanımlıyor ve oğlu Ara Dinkjian ile birlikte Diyarbakır ezgilerini, Batı metropollerindeki konser salonlarına taşıyor.

Konserde tehdit edildi, soluğu ABD'de aldı

Diyarbakırlı Ermeni şarkıcı Udi Yervant Bostancı ise İstanbul'da müzik yaptığı mekanda, faşist bir grubun Ermeni kimliği üzerinden kendisini tehdit etmesi üzerine 25 yıl önce ABD'ye göç etmek zorunda kalmış. Ancak doğduğu topraklardan daha fazla ayrı yaşayamayan Udi Yervant, kısa bir süre önce Diyarbakır'a yerleşti ve müzik yolculuğuna buradan devam ediyor. Udi Yervant da Türkiye doğumlu diğer Ermeni müzisyenler gibi ağırlıklı olarak Türkçe söylüyor.

Bu coğrafyanın kahrolası kaderidir; kendi zenginliklerini küstürmek, kaçırmak, linç etmek. Anadolu'nun farklı yerlerinden dünyanın dört bir yanına dağılan Ermeni sanatçılar, ait oldukları bu coğrafyanın ezgilerini, Ermenice, Türkçe, Kürtçe ayrımı yapmadan seslendiriyor. Coğrafyanın onuru, belleği olan Anadolu halk ezgilerinin güçlü Ermeni sanatçıları, doğdukları New York, Toronto, Paris ve diğerlerinin değil Elazığ, Batman, Sivas gibi Anadolu kentlerinin birikimi bin yıllık ezgilerini dünya halkları ile buluşturuyorlar.