Yıllardır Kuzey Ege gezilerimizdeki güzergahta yol üzerine kalan Çaltılıdere köyü, mutlaka durup mola verdiğimiz, sulak alanda fotoğraf çektiğimiz ender bölgelerden biriydi, üç yıl öncesine kadar. 2020 yılında Ayvalık Belediyesi’nde çalışmaya başladıktan sonra, her hafta sonu önünden geçerken, yine mutlaka kahvede durup dinleniyor bir çay içip yoluma devam ediyordum. İlkbahar ve sonbahar aylarında adeta şenlik vardı sulak alanda, neden olmasın ki? Her yıl üç binden fazla göçmen kuşa ev sahipliği yapan, Türkiye’de yaşayan 425 kuş türünden 103’ünü barındıran Aliağa’nın Çaltılıdere deltasının önünden gelip geçerken, gariplikler sezmeye başlamıştım. 

Bugün artık gelinen noktada, Aliağa Çaltılıdere köyündeki sulak alanda 10 yıldır yapılmak istenen İzmir Tekne ve Yat İmalatçıları Toplu İşyeri Yapı Kooperatifi projesindeki çalışmalar gece gündüz durmaksızın devam ediyor. Deniz öylesine dolduruldu ki, denizle kucak kucağa yaşayan yöre halkı denizden tamamen uzaklaştırıldı. Şimdi ancak denize ulaşmak için bir on dakika yürümek zorundalar. 2021 yılının Ocak ayında bir faaliyet başlamış, devasa kamyonlar sulak alanındaki tepeden kazılan molozları denize taşıyor, karınca gibi çalışıyordu onlarcası. Bir yandan da göçmen kuşlar yuvalarına gelip gidiyor, zavallıcıklar, kamyonları şaşkın bir şekilde izliyorlardı. 

Yıllardır güvenle gelip gittikleri, yavrularını huzurlu bir ortamda yetiştirdikleri sulak alan gözlerinin önünde yok olup gidiyordu göçmen kuşların. Dolgu bitti, beton serildi, alanın üzerine çokkatlı bir bina inşa edildi, devamı gelecek geri dönüş yok. Ne sulak alandır, ne göçmen kuşların yuvasıdır diye bakılmadı. Ramsar Sözleşmesi falan da dinleyen çıkmadı, herkesin gözü önünde yok olup gitti sulak alan. 

Önceki hafta merak ettim, Çaltılıdere’ye uğradım, kahvede oturup bir çay içtim, sonra sulak alanı şöyle bir dolaştım. Ağlamamak için zor tuttum kendimi, tek tük de olsa, hala göçmen kuşlar gelip yuva kurmaya çalışıyor. Devasa bir alan beton yığını, deniz çok uzaklarda kalmış. O kadar tepkiye, o kadar direnişe karşın sulak alan oldu beton alan, ne oldu bize ne oldu böyle!

CHP’li Bakan da karşı çıkmıştı

Dönemin TBMM Çevre Komisyonu CHP Sözcüsü ve İzmir Milletvekili Murat Bakan, yöre halkıyla birlikte projeye karşı çıkmıştı. Murat Bakan, projenin 10 yıldır yapılmak istendiğini ve hukuki dayanağını oluşturup harekete geçildiğini ifade etmişti. Bakan, sulak alanın öncelikle hukuksuzca “sulak alan” olmaktan çıkarıldığına dikkat çekmişti. Murat Bakan, onlarca kuşa ev sahipliği yapan, sulak alan olan bu bölgede ÇED gerekli olduğunu da vurgulamıştı. Bölge halkı ise Çaltılıdere, Kalabak, Hacıömerli muhtarlarının da katılımıyla proje alanında eylem yapmıştı. Tarlalarının, arazilerinin, yollarının hatta sosyal yaşantılarının ellerinden alındığını belirten köylüler, projeyi istemediklerini vurgulamıştı.

“Proje usulsüzlüklerle başladı”

Doğal ve Kültürel Yaşam Girişimi Sözcüsü Ahmet Tuncay Karaçorlu da, dünyada sulak alanların korunmasında önemli bir antlaşma olan “Ramsar Antlaşması” kapsamında olan bu bölgenin aynı zamanda balık yumurtlama alanı olarak da ayrı bir öneme sahip olduğuna dikkat çekmişti. Projenin usulsüzlüklerle başladığını söyleyen Karaçorlu, “İzmir Valiliği’nin yetki alanları sınırları içerisinde olan bu alanda ilgili raporu İzmir Valisi imzalamıyor. Bunun üzerine Aydın Valisi’ne usulsüzce imzalatılan rapor yok hükmündedir. İnşaat uygulamaları başlatılmış durumda olan bölgede halk yapılan uygulamanın yaşadıkları yöreye zarar vereceğini açık olarak gösterilerle belirtiyor ve ilan ediyor” demişti.

Alanda bir koruma kararı oluşturmayarak İzmir 2 No’lu Koruma Kurulu’nun da yeni bir koruyamama suçuna taraf olduğunu söyleyen Ahmet Tuncay Karaçorlu, koruma kurullarının da bu tarz durumlarda inisiyatif kullanmaları için var olduğunun altını çizmişti. Bölgeyi koruyan bir planlama yapılması gerektiğini vurgulayan Karaçorlu, “Gerek alanda yat limanının yapılmaması gerekse balık yumurtlama alanlarının korunması adına çok yönlü gelişmeler için bir planlama zemini olmalıdır. Bu planlamaların zeminini de doğayı, tarımsal kültürü, geleneksel kültürü koruma temelli olmalıdır” çağrısında bulunmuştu.

Tüm bu tepkilere, yöre halkının direnişine, oluşan kamuoyuna karşın, çalışmalar durmaksızın ilerledi. Yüzlerce göçmen kuş iş makineleri nedeniyle zamanından önce göç etmek zorunda bırakıldı. Zaten geri döndüklerinde deltada yuva kuracakları, kuluçkaya yatmaları gereken yerlerinde milyonluk yatlar inşa ediliyor olacak.

İzmir’in Aliağa ilçesine bağlı Çaltılıdere köyünde yer alan yaklaşık 91 hektar büyüklüğündeki sulak alan, 2017 yılında oy çokluğuyla alınan kararla İzmir Valiliği tarafından sulak alan olmaktan çıkarılmıştı. Bölgede tartışmalara neden olan ve yaklaşık 10 yıl öncesine dayanan yat ve tekne yapımı, bakımı ve diğer ihtiyaçların temini için hayata geçirilmek istenen ‘Çaltılıdere Yat İmalat Yeri Projesi’ de, bu karar gerekçe gösterilerek başlamıştı. Bölgede dolgulama işlemleri yapılırken, iş makineleri da aktif bir şekilde çalışmaya devam ederken yüzlerce göçmen kuş deltayı terk etmek zorunda bıraktırılmıştı.

Çaltılıdere Yat ve Tekne İmalat Tesisi projesini yapacak olan İzmir Tekne ve Yat İmalatçıları Toplu İşyeri Yapı Kooperatifi (YATEK) tarafından hazırlanan tanıtım metninde, Çaltılıdere köyü mevkii Hacı Ahmet Koyu’nda, 200 dönümlük yerin yat inşa ve çekek alanı olarak belirlendiği, projenin üç buçuk yıl içinde bitmesinin planlandığı belirtiliyor. Yatırım bedelinin 150 milyon Euro, proje alanının ise 1.2 milyon metrekare olduğu bilgisi verilen metinde, en az 86 adet imalathane inşa edileceği ve 15 bin kişinin istihdam edileceği ifade ediliyor. Proje sahası içerisinde tekne bağlama yerleri, cami, futbol sahası ve oyun parkı da bulunacak.

Nereye gidecekler?

Aliağa yöresinde bugüne kadar tespit edilen kuş türleri: Ak Pelikan 3, Akça Cılıbıt 7, Angıt 86, Bahri 1, Boz Ördek 30, Büyük Ak Balıkçıl 6, Çamurcun 708, Çamurçulluğu 1, Elmabaş Patka 65, Fiyu 297, Flamingo 550, Gri Balıkçıl 12, Gümüş Martı 974, Gümüş Yağmurcun 2, İnce Gagalı Martı 9, Kara Boyunlu Batağan 2, Kara Karınlı Kumkuşu 86, Karabaş Martı 65, Karabatak 200, Kaşıkgaga 25, Kervançulluğu 5, Kılkuyruk 5, Kızılbacak 9, Kuğu 5, Küçük Ak Balıkçıl 6, Küçük Batağan 5, Küçük Karabatak 6, Küçük Kumkuşu 2, Pasbaş Patka 1, Sakarca 51, Sakarmeke 241, Suna 122, Sutavuğu 1, Tarakdiş 3, Yeşilbaş 200.