İzmir’in Menderes ilçesindeki Klaros Bilicilik Merkezi’ndeki kazılar, “Batı Anadolu’da ilk kapsamlı Türk kazıları” olarak tanımlanıyor. Klaros kutsal alanında çalışmalar Ege Üniversitesi personeli ve öğrencilerinin oluşturduğu ekip tarafından yürütülüyor. Saya Holding’in ana sponsorluğu üstlenmesinin alandaki kazı çalışmalarına hız kazandırması bekleniyor.

Milattan Önce (MÖ) 13. yüzyıl sonunda Mikenler tarafından kurulduğu belirtilen İzmir’in Menderes ilçesine bağlı Ahmetbeyli Mahallesi yakınlarındaki Klaros, Milattan Sonra (MS) 4. yüzyılda terk edilinceye kadar bir bilicilik (kehanet) merkezi olarak işlev görmüş. Klaros kutsal alanındaki Apollon Tapınağı, İyonya’da Dor üslubunda inşa edilmiş tek tapınak olarak tanımlanıyor. MÖ 3. yüzyıl başında yapımına başlanan ve MÖ 2. yüzyılın sonlarında tamamlanan yapının basamakları bile yazıtlı olan tek kutsal alan olduğu biliniyor.

Alman arkeolog Carl Schuchhardt tarafından 1886’da bulunan Klaros kutsal alanıyla ilgili ilk araştırmalar 1904 yılında Osmanlı arkeolog Teodor Makridi Bey tarafından başlatılmış. Makridi Bey, Klaros’taki birinci dönem kazılarını 1913’te Pierre-Charles Picard’la birlikte gerçekleştirmiş. 1950’de Louis Robert ta rafından başlatılan ikinci dönem kazıları 1961 yılına kadar sürmüş. Üçüncü dönem kazıları ise Juliette de La Genière tarafından 1988 yılında başlatılmış.

Pek çok kez kesintiye uğrayan, Anadolu ve dünya arkeolojisinde önemli bir yere sahip olan Klaros kutsal alanında 2001 yılında başlatılan son dönem kazıları Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyeleri, öğrencileri ve personelinin oluşturduğu bir Türk ekip tarafından yürütülüyor. “Batı Anadolu’da ilk kapsamlı Türk kazıları” olarak tanımlanan, Selçuk Efes Müzesi Müdürlüğü'nün gözetimindeki çalışmalar, 2020 yılından bu yana Doç. Dr. Onur Zunal’ın bilimsel danışmanlığında sürdürülüyor.

İnşaat, teknoloji, redüktör üretimi, madencilik ve ilaç sektörlerinde faaliyet gösteren Saya Holding, 2025 yılında Klaros kutsal alanı kazılarının ana sponsorluğunu üstlenmiş durumda.

Saya Holding yöneticileri geçtiğimiz hafta Klaros kutsal alanına dikkat çekmek, farkındalık oluşturmak ve proje hedeflerini aktarmak amacıyla basın mensupları için bir tanıtım gezisi düzenledi. Kültürel miras ve turizm eğitimi almış bir gazeteci olarak bu geziye katılmayı görev bildim.

Bir holdingin kurumsal sorumluluk projesi ve sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde binlerce yıldır suskunluğunu korumuş kazıya destek vermesi kadar İzmir'deki basın mensuplarının ören yeri ziyaretine ilgisi son derece sevindiriciydi. Kültürel miras haberciliğinin daha çok gelişeceğine dair heyecanım daha da arttı. Yazacağımız her bir satırın kentimizin kültür mirası rotasına yeni bir durak eklenmesine katkılı olacağını düşündüm. 

Çevresi mandalina ve defne ağaçlarıyla çevrili, kutsal olarak bilinen suyun hala varlığını koruduğu ve içinde antik dönemdeki gibi kaplumbağaların yüzdüğü, su kemerlerinin biraz da Agora'yı anımsattığı Klaros kazı alanını Doç. Dr. Onur Zunal'ın keyifli anlatımıyla gezdik. Kurumda görevli meslektaşlarımızın çalışmaya dair paylaşımları, anlatımlarıyla zenginleşen Klaros kutsal alanı gezisinden geriye kalanları sizlerle de paylaşmak istedim...

En eski kehanet merkezi 

Klaros’un İonia’nın en önemli kutsal alanlarından biri, aynı zamanda şu ana kadar yapılan kazı çalışmalarının gösterdiği üzere en eski kehanet merkezi olduğunu belirten Doç. Dr. Zunal, kent dışı kutsal alan Klaros’un kuzeydeki Kolophon’a 13 kilometre, güneydeki Notion’a 1,6 kilometre uzaklıkta olduğunu söylüyor. Doç. Dr. Onur Zunal, Klaros denilince akıllara 6 sıra, 11 sütunlu, 26 metreye 45 metre boyutlu alana sahip Hellenistik dönem Apollon Klarios Tapınağı ve tapınağa ait kült heykellerin geldiğini anlatıyor. 

İonia’da Helenistik dönemde inşa edilmiş tek Dor tapınağı olan tapınak  MÖ 3. yüzyıl başında inşa edilmeye başlanmış, MÖ 2. yüzyılın sonlarında tamamlanmış. Plan açısından benzersiz özelliklere sahip tapınağa kuzeydeki merdivenlerden girilir, güneydeki merdivenlerden çıkılırmış. Tapınaktaki mermerden yapılmış heykellerin orijinal yükseklikleri 7 metre, ağırlıkları ise 25 ton civarındaymış. 

Tapınakta yer alan Apollon, Artemis ve Leto kült heykelleri bir antik dönem kutsal alanında ve tapınağında bulunmuş en iyi durumda korunmuş, benzersiz örnekler olarak dikkat çekiyormuş. Dev mermer heykellerin bazıları, kısa bir süre önce Saya Holding tarafından yaptırılan koruma çatısı altında sergilenmeye başlamış.

Doç. Dr. Zunal’ın verdiği bilgiye göre, tapınaktaki her iki merdivenin yerin altında yer alan tünel şeklindeki koridorla bağlantısı varmış. Bu koridor kemerlerle desteklenmiş, “adyton” olarak adlandırılan iki kutsal odaya açılıyormuş. Ön adyton rahip, yazman ve kehanet başvurusunda bulunanların bekleme yeri olarak kullanılmış. Kutsal su kuyusunun bulunduğu arka adyton ise kehanetin gerçekleştiği yermiş, burayı sadece tanrı Apollon’un kâhini kullanıyormuş. 

Kehanet merkezinin işlevi 

Klaros Kehanet Merkezi'nin popülerliği  MS 2. yüzyıldan sonra artmaya başlamış. O yıllarda sadece merkez yakınlarından değil, İtalya, İspanya, Hırvatistan, Romanya'dan, Efes, Smyrna, Teos, Sakız Adası'ndan (Chios) ve özellikle Foça'dan ziyaretçiler geliyormuş. Krallar, ülke yöneticileri ya da komutanlar halkları için önemli kararlar alacağı zaman ya da bir savaşa gireceğinde buraya bir delegasyonlarıyla bir ziyaret gerçekleştiriyormuş. Yanıt alınmak istenen ve yazılı olarak verilen sorular iki nüsha halinde kayda geçiriliyormuş. Teşekkür için de anlamlı ve değerli hediyeler bırakılıyormuş merkeze.

Kehanet merkezinin pek çok yerinde antik dönemden kalan yazıları görmek mümkün. Alanda rüzgarın sesine sütunlardaki, kutsal alanın basamaklarındaki delegasyonlara ait yazılar eşlik ediyor. 

Klaros kutsal alanı ziyaretçi sayısı artıyor

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın web sitesinde yayınlanan ören yeri istatistiklerine göre Klaros'u 2021 yılında 4 bin 888, 2022 yılında 6 bin 876, 2023 yılında 9 bin 831 kişi ziyaret etmiş. Doç. Dr. Zunal, "Bugün bu alanı gezen sayısı 25 bini buldu. Kazı dönemini geçtiğimiz hafta tamamladık. Her geçen gün ziyaretçi sayımız ve burayı tanımak isteyen sayısı artıyor. Dünyada çok iyi bilinen bu kehanet merkezinin Saya Holding'in desteğiyle daha iyi tanınacağına inanıyoruz" diyor.

Homeros'un vatanı mı?

Türkiye'nin ilk mulaj sergisini de görebildiğiniz kazı alanındaki heykellerin orijinalleri müzelerde bulunuyor. Sergilenen heykeller arasında dikkat çeken tanıdık bir yüz var: İzmir'in adını dünyaya duyuran antik dönemin ünlü şairi Homeros. Kolophon'un bronz sikkelerinin ön yüzünde de bir tasviri olan Homeros heykelinin 1950 yılında önce başı sonra daha sonra gövdesi bulunmuş. Birleştirilen parçalar günümüzde Alsancak'taki Kültür Sanat Fabrikası'nda özel olarak tasarlanan bir bölümde sergileniyor. Buluntuların Homeros'un bu bölgede doğduğuna dair inanışı güçlendirdiğini öğreniyoruz.

Hikayesi olan bir yer

Klaros’a dair bu güne gelen çok sayıda hikaye var. Büyük İskender'in Pagos Dağı’nda (Kadifekale) gördüğü rüyasını danıştığı Klaroslu kahinlerin ona "Pagos’un yamaçlarında oturanlar üç dört misli daha mutlu olacak” dediği, Smyrna’yı işaret ettiği İzmirli’lerin de iyi bildiği bir hikaye. Her noktasında kendine özgü ve binlerce yıl öncesine dayanan hikayelerin yer aldığı ama hala sessizliğini koruyan bir ören yeri Klaros. 

Saya Holding yöneticilerinin anlattığı gibi, alanda yapılacak çok iş var. Ancak belli ki böyle kurumların destekleri sürdükçe Klaros'un antik dönemde fısıldadığı, belki günümüzü de ilgilendiren çok sayıda kehaneti daha kısa sürede öğreneceğiz. Ve binlerce yıllık hikayeye yeni hikayeler eklenecek. Burası zaman içinde İzmir’in kültürel turizmine destek olacak bir alana dönecek.

***

Kentin kültür turizmine destek

Saya Holding Klaros’taki tanıtım gezisinde Yönetim Kurulu Başkanı Cem Mengi, Folkart Yönetim Kurulu Başkanı Mesut Sancak, Folkart Genel Müdürü Metin Sancak, Folkart Genel Müdür Yardımcısı Ahmet Sancak, Saya İnsan Kaynakları Direktörü Kezban Sancak Elay, Klaros kazı alanında gazetecilerle bir araya geldi. Antik kentlerin yalnızca arkeolojik değil, ekonomik ve kültürel kalkınmada da itici bir güç olduğuna dikkat çeken Mengi, “Klaros için atacağımız her adımı sürdürülebilir şehirler ve toplulukların, tüm kültürel ve doğal mirasın korunması olarak görüyoruz” dedi.

Klaros’un görünür hale gelmesinin, yalnızca arkeolojiye değil, İzmir’in nitelikli turizm gelirine, kültür turizmine de katkı sağlayacağını anlatan Saya Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mengi, kültür ve sanat alanındaki katkılarını bugüne dek ağırlıklı olarak Folkart ve Humanis aracılığıyla sürdürdüklerini, artık bu alandaki varlıklarını doğrudan holding çatısı altında da güçlendirmeye başladıklarını belirtti.

Cem Mengi, "İzmir'in sadece deniz, kum, güneş olarak anılmasına üzülüyoruz. Burayı Roma gibi, Barcelona gibi bir destinasyon haline getirmek gerekiyor" görüşünü dile getirdi.

Saya Holding Yönetim Kurulu Üyesi ve Folkart Yönetim Kurulu Başkanı Mesut Sancak, "İyi bir işe imza attık, atmaya da devam edeceğiz" dedi. Sancak, holding olarak Smyrna kazılarına da sponsor olmayı istediklerini sözlerine ekledi.