Afyon denilince aklımıza sadece "kaymak" geliyor. Bir de ünlü Afyonkarahisar Kalesi. Ama Afyon’a gidip gezgin gözüyle bakıldığında; kaymaktan ve kaleden de farklı nice güzellikler ile burun buruna geliniyor. İzmir’den Afyon’a günü birlik gidip gelmek öyle akıllıca bir iş değil. Oldukça uzun bir mesafe. Ama bizim gibi gözünüzü karartıp günü birlik bir tur ile Afyon’u şöyle bir dolaşmak yeterli olabilir. Biz de öyle yaptık. Arkadaşım Engin Yavuz ile birlikte yaklaşık 350 kilometre uzaklıktaki Afyonkarahisar şehrine şöyle bir uğradık.

Yıllar önceki kasaba görüntüsündeki Afyon artık çok gerilerde kalmış. Bir kere düzenli bir giriş ve yön levhaları ile nereye gideceğinize anında karar verebiliyorsunuz. Anadolu içlerine kadar uzanan bir yol Afyon kentini ikiye bölüyor. Bir yanda eski Afyon, diğer yanda apartmanların yükseldiği yeni Afyon. Hemen girişte yeni oteller yapılıyor. Termal tesisler Afyon’un kalkınmasında önemli bir rol üstlenmiş. Doğal olarak bu işler öyle kaymak ve sucukla olmuyor. Ama bu kalkınmanın temelinde az önce sözünü ettiğimiz gıda maddeleri de önemli yer alıyor. Bir kentten bir kente gider ve gelirken getirilen en güzel hediye yine de Afyon kaymağı değil miydi? Seyahat eden veya bu kentten geçmiş olan herkes mutlaka evine dönerken Afyon kaymağı almayı ihmal etmemiştir.

Çevresi ağaçlarla gölgelenmiş, yemyeşil bir yoldan kent merkezine giriliyor. Afyon’da otopark sorunu başlamış, ancak irili ufaklı açık ve kapalı otoparklar ile bu sorunu çözmeye çalışıyorlar. Ayrıca belediye kent içinde görevlendirdiği personel ile 1-3 saatlik izinler vererek otopark konusunda yeni bir uygulamaya geçmiş. Aracınızı yol kenarına park ediyorsunuz. Görevli geliyor parayı ödüyorsunuz ve üç saate kadar rahat rahat dolaşıyorsunuz. Biz de aracımızı park ettik.

Sonra da yanlış bir iş yaptık, ama geç kaldık. Önce yemek yiyip sonra tok mideyle kaleye çıkmaya kalktık. Aklınızda bulunsun; Afyonkarahisar Kalesi mutlaka gidilip de çıkılması ve görülmesi gereken tarihi bir yapı. Hafif yiyecekler atıştırıp çıkmayı denemelisiniz. Çünkü 464 basamak ile ulaşılıyor kaleye. Ayrıca merdivenler o kadar dik ve o kadar yüksek ki, insanı oldukça yoruyor. Ancak kale kapısına ulaşınca bütün yorgunluk üzerinizden gidiyor. Afyon kentini kuşbaşı görebileceğiniz bu kale aşağıya baktığınızda içinize bir ürperti geliyor. Çünkü 226 metre yükseklikte bulunuyorsunuz. Kalenin surları arasından kenti kuşbakışı seyrettik. Doyumsuz güzellikleri izlemek oldukça keyifli. Eski Afyon evlerinin rengarenk boyanmış duvarlarını ve kiremit çatılarını yüksekten izlemek ayrı bir keyif veriyor insana.

Şimdi gelelim Afyon evlerine; Afyon Valiliği, kalenin yamaçlarındaki Tacıahmet Mahallesi’nde bulunan eski evlerin restorasyonu için proje uygulamasına başlamış. Projenin ilk aşamasında 116 ev ele alınmış. Bu evlerden 65’inin cepheleri iyileştirilmiş, çatıları, kapı ve pencereleri yenilenmiş.

Geleneksel mimarının özelliklerini taşıyan 3 bin 500 evin yer aldığı Tacıahmet Mahallesi’nin yeniden eski görünümüne kavuşturulması için Afyon Valiliği sağlıklı bir proje başlatmış. Valiliğin bu projeye çok önem verdiğini yapılan çalışmaları gördükçe daha iyi anlıyoruz. Proje kapsamında ilk aşamada 116 ev yenilenmeye başlamış. Evlerin dış cepheleri boyanırken, çatıları, kapı ve pencereleri de asıllarına uygun olarak değiştirilmiş. Bu arada sokaklarda bulunan Tedaş'a ve Telekom'a ait hatlar yer altına alınmış fotoğraf çekerken en büyük sıkıntı buradan kaynaklanıyordu. Güzelim bir sokağın fotoğrafını çekmek istiyoruz. Ama çanaklar, kablolar tüm güzelliği yok edip gidiyor.Bu bölgede sokaklardaki kaldırımlar da yenilenmiş.

Sokakları dolaştıkça restorasyonları tamamlanmış evler bizi büyülüyor. Tacıahmet, Zaviye, Mollabahşi, Yukarı Pazar, Kubbeli Mahallesi, Arap Mescit, Kale, Akmescit, Nurcu, Mecidiye, Sinanpaşa, Hacıeyüp mahallelerinde Afyon sivil mimari örneklerinin günümüze kadar iyi korunmuş durumda bulunması bu kente eşsiz bir güzellik katıyor. Gördüğümüz kadarıyla, bu mahallelerde yeni yapılanmaya gidilmemiş. Büyük bir bölümü sit alanı olarak belirlenen bu mahallelerdeki evlerde mükemmel bir şehircilik anlayışı dikkati çekiyor.

Özellikle Hıdırlık ve kale eteklerindeki eğimli arazide kurulmuş olan sokaklar birbirine paralel doğu-batı doğrultusundaki caddeler Helenistik dönemin Hippodamos plan düzenine göre ızgara planlı olarak yapılmış. Afyon evleri genelde iki veya üç katlı, bitişik düzende yapıldıkları için köşelerde çift, aralarda ise tek cepheli düşünülmüş. Alt katlar sokağa üst katlar da değişik çıkmalarla dışa açılıyor. Araziye uyum sağlayan bu evler bazen moloz taş temelli bazen de temeller su basmana kadar kesme taşlarla kaplanmış. Duvarlar arasında ahşap hatıllar, kerpiç dolgular bulunuyor.

Afyon evlerinin özellikleri

Sokaklarda dolaşırken eski evlerden birinin kapısı çaldık ve ricada bulunduk. Aile evi gezmemize izin verdi. Afyon evlerinde zemin katlarda taşlık ve avlular bulunuyor. Burada kiler, depo, odunluk, ahır, çamaşırlık yer alıyor. Orta katlar alçak tavanlı ve küçük pencereli, sokağa yakın pencerelerde çıkmaları destekleyen konsolların arasına pencereler yerleştirilmiş. Üst katları taşıyıcı konsollar taşıyor ve geniş odalar manzaraya ve sokağa karşı açılıyor. Muhteşem yapılar bizi büyülüyor.

Evleri genellikle iki kapılı. Alt kat kapıları tek kanatlı. Kapı boşlukları üzerinde, bazen çatı üzerinde üçgen çatılı bir çatı odası ve bir balkon yapılmış. Genellikle dış görünüme çok önem verilmiş. Sohbet sırasında Afyon evlerinin çıkmalı evler, çatı odalı veya balkonlu evler, kapı boşluğu üzerinde balkonlu evler, kapı boşluğu üzerinde cumba biçiminde çıkıntısı olan evler olmak üzere dört ayrı grupta toplandığını öğreniyoruz.

Çıkmalı evlerin de çıkma biçimlerine göre, düz çıkmalı, gönye çıkmalı, çokgen çıkmalı olarak gruplara ayrıldığını ve bu çıkmaların da ahşap konsollarla desteklendiğini anlatıyor ev sahibi. Evlerin tavanları alçı, ahşap ve kalemkâri süslenmiş ve süsler evlere ayrı bir güzellik kazandırmış Afyon’da bu evlerin tümünü gezmek için haftalarca kalmak gerekiyor. Afyon’da eski mimarinin özelliklerini taşıyan bütün evler hazırlanan proje kapsamında yenilenmeye başlamış. Bir süreç sonunda 3 bin 500 evin tamamı yenilenmiş olacak. Gözünüzün önüne getirebiliyor musunuz?