İzmir Kalkınma Ajansı'nın (İZKA) Batı Anadolu Sanayici ve İş İnsanları Dernekleri Federasyonu (BASİFED) işbirliğiyle hazırladığı "İzmir Çarşısı - Ege Ticaret Ekonomik Merkezinin Tarihi ve Mimarisi Üzerine Araştırmalar" kitabı yayımlandı. İzmir ticaret yaşamının en önemli noktası sayılan geleneksel çarşı ve özellikle han yapılarına ilişkin araştırmaları içeren kitap, bir dönem Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün müdürlüğünü de yapmış olan Alman mimarlık tarihçisi ve arkeolog Wolfgang Müller-Wiener tarafından kaleme alınmış. İki dilli basılan kitabın çevirisini mimar Emrah Dönmez yapmış. 

Eserin Wiener’in Milet Antik Kenti kazılarının başkanlığını yaptığı dönemde ortaya çıktığını belirten Emrah Dönmez, kitabın esas olarak şehrin ekonomik ve ticari hayatına, bu hayatın vazgeçilmez unsurları olan mimari öğelere odaklandığını belirtiyor. Dönmez, kitabın özgün haliyle 1982 yılında Almanya'da 12 görsel ve üçü ek olarak beş plan ile yayımlandığını anlatıyor. 

İZKA Kültür Yayınları bünyesinde, eserde sözü edilen tarihi hanların günümüzdeki durumlarını araştırmak için bir çalışma grubu kurulduğu bilgisini paylaşan mimar Emrah Dönmez, hanların yazıldığı yıllardan bugüne değişimlerinin tek tek incelendiğini, kitabın Türkçe baskısı için çok sayıda resim, gravür ve fotoğraf eklendiğini anlatıyor. Görselleriyle okuru bir zaman tünelinde gezintiye çıkartan "İzmir Çarşısı" kitabında İZKA tarafından hazırlanan 3D mimari görselleştirmeleri içeren İzmir Zaman Makinesi uygulamasıyla, eski liman, geleneksel çarşı ve han yapılarının üç boyutlu yeniden canlandırmaları da yapılmış. 

Eserde ayrıca 1905 tarihli Charles Ediard Goad İzmir sigorta haritaları, 1923 tarihli Jacques Pervititch planları, 1856 tarihli Luigi Storari İzmir kent haritası dijital ortamda birleştirilerek okuyucunun kıyaslama yapabilmesi için kitaba eklenmiş. İzmir çarşısı üzerine önemli bir kaynak olan kitap "Antik Dönem ve Orta Çağ'da Şehir ve Liman", "17. ve 18. Yüzyılda Liman ve Çarşı", "19. Yüzyılda Çarşının Gelişimi", "20. Yüzyılda Dönüşümler", "Eski Çarşı Bölgesindeki Yapı Tipleri", "Karşılaştırmalar ve Sonuç" bölümlerinden oluşuyor. 

Kitabın son bölümünde bugün sadece adı bilinen ancak hakkında detaylı bilgi bulunmayan hanların yanı sıra günümüze kadar gelmeyi başarabilmiş 180 adet hanın yer aldığı "İzmir'de Han Yapıları Kataloğu" bulunuyor. Kitapta kentin ticari zenginliğini yansıtan bu hanlara ilişkin görsellerin yanındaki kare kodu okuttuğunuzda İzmir Kalkınma Ajansı'nın hazırladığı İzmir Time Machine - Zaman Makinesi sitesine yönlendiriliyor, hanları üç boyutlu olarak dolaşabiliyorsunuz.

Kitapla İzmir çarşısının 16. yüzyıl gibi erken bir tarihte bulununan ticari kuruluşlar, camiler, hamam, çeşme ve atölyeler ile mümkün oldukça tarif edilmeye, görsellerle ve 3D uygulamasıyla gözünüzde canlandırılmaya çalışılıyor. Kitapta yer verilen yüksek çözünürlüklü fotoğraflar ve gravürlerse okuru Kemeraltı'nda, bugün bambaşka bir işlev üstlenmiş yüz yıllık hanlarda, farklı yüzyıllar içinde bir zaman yolculuğuna çıkartıyor. 

Kitap, incelemek isteyenler için İzmir Kalkınma Ajansı’nın sitesinde pdf formatında yayımlanıyor. 

•••

İzmir'in deniz banyoları unutulmaz

İzmirliler’in belleklerinde yer etmiş, Güzelyalı, Karataş, Alsancak ve Karşıyaka kıyılarındaki unutulmaz deniz banyolarını, kentlinin denizle olan günlük ilişkisini anlatan "İzmir’de Eski Bir Yaz: Deniz Hamamlarından Plaja" sergisi İzmir Büyükşehir Belediyesi Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi’nin (APİKAM) avlusunda ziyaret edilebiliyor. Dönemin gazete arşivlerinden, karikatürlerden, anılardan, kitap, akademik çalışmalar ve yayınlardan derlenen sergi 1980 sonrası kuşağın neredeyse hiç bilmediği, bugün hayal bile edemeyeceği bir dönemi, İzmir'in kent merkezinde denizle buluşabildiği en keyifli zamanlarını yeniden anımsatıyor.

Deniz banyoları konusunda açılmış ilk çalışma olan sergi, İzmirlilerin 19. yüzyılın ikinci yarısında başlayıp 20. yüzyılın ortalarına kadar süren denizle günlük ilişkisini, ahşap iskeleler, soyunma kabinlerini içeren, deniz hamamlarından plajlara uzanan serüvenini fotoğraflar, belgeler üzerinden aktarıyor. Sergide temsili bir deniz banyosu maketi de ziyaretçilerle buluşuyor.

Serginin düzenleyicilerinden, aynı zamanda metin yazarı Nihan Özdal, "Osmanlı döneminde İstanbul'dan sonra en fazla deniz hamamına ev sahipliği yapan şehir İzmir" bilgisini veriyor. Hususi hamamların genellikle Göztepe ve Karataş'taki yalıların önünde yer aldığını, yalnızca ev sahipleri ve onların konuklarınca kullanıldığını söylüyor. 1914 yılında İzmir'de 17 deniz hamamının bulunduğunu belirten Nihal Özdal, Cumhuriyetle birlikte deniz hamamlarının modern yaşamın parçası olan plajlara dönüştüğünü dile getiriyor. 

Sergide en çok dikkat çeken ve ziyaretçilerin önünde dakikalarca durduğu fotoğraflardan biri İnciraltı'ndaki plaj fotoğrafı. 1930'lu yıllarda deniz hamamlarının ardından plaja geçilen İnciraltı sahili, 1950'li yılarda İzmir Belediyesi tarafından genişletilerek adeta bir tatil beldesine dönüşmüş. Belediyenin yaptırdığı yazlık evler dönemsel olarak kiraya verilmiş. 

Kiralayacak ev bulamayanların İnciraltı'nda kurduğu dip dibe çadırları bugün çocuk belleğimde ben dahi hatırlıyorum. Bugün değil denize girmek, ayağınızı suya sokmaktan bile çekindiğiniz İnciraltı'nın bir dönemini yansıtan halk plajı fotoğraflarını biraz şaşkınlık biraz da imrenerek izliyorsunuz. Sergilenen fotoğraflar arasında yer alan, Göztepe’de adını Binnaz Teyze’nin apartmanından alan ve ancak yaşayanların anımsayacağı “Binnaz Banyosu” ise bir hayal olarak akıllarda kalıyor.

Atatürk'ün Florya Köşkü'nde kadın erkek hep beraber, halkla iç içe denize girerken çekilmiş fotoğrafı ise serginin akıllarda kalan bir başka güzelliği… 

Yaz günlerinin sonuna geldiğimiz şu günlerde İzmir'in bu en keyifli dönemlerini yansıtan ve ayrılırken “Keşke o günlere dönülebilse" dedirten sergiyi 24 Ekim 2025 gününe kadar ziyaret edebilirsiniz. 

•••

Genç Kütüphaneciler İnisiyatifi’nden kitap dostu proje

Kütüphane dostu Güney, FRP ile kentin okuma kültürünü desteklemeyi amaçlıyor

Bornova Anadolu Lisesi (BAL) 12. sınıf öğrencisi Güney Kocabaş, hazırladığı özel projesiyle genç arkadaşlarını kütüphanelerden daha çok yararlandırmaya çalışıyor, kentin okuma kültürünü desteklemeyi hedefliyor. Yaşıtlarının her geçen gün sosyal medyaya ağırlık vererek kitaplardan uzaklaştığını gözlemleyen Kocabaş, başlattığı “Kütüphanede Fantastik Rol Yapma Oyunu”nuyla öğrencileri kütüphaneye çekmeyi başarıyor.

Güney Kocabaş, projesiyle yaz boyunca 11-15 yaş grubu öğrencileri Urla, Konak ve Karşıyaka Hoca Mithat İlçe Kütüphanesi ile Cengizhan Çocuk Merkezi'nde bir araya getirdi. Öte yandan kütüphaneyi sadece çalışmak için tercih eden arkadaşlarının, artan kitap fiyatları karşısında okumak, ödünç kitap almak için de kütüphaneleri keşfedebileceğini gösterdi.

Güney Kocabaş, Bornova Anadolu Lisesi'nde okuyan kitap dostu bir genç. Küçüklüğünden bu yana kitaplarla arasının hep iyi olduğunu ve kütüphaneleri çok sevdiğini anlatan Kocabaş, aynı zamanda gönüllü bir kütüphaneci. "En çok gittiğim ve yararlandığım kütüphanelerden biri İzmir Atatürk İl Halk Kütüphanesi. Okulumuzun görme engelliler bölümü için kitap seslendirerek katkılı olduğu kütüphanenin gönüllü projelerinde yer almaktan mutluluk duyuyorum" diyor.

Okulundaki “Fantasy Role Playing - FRP” yani “Fantastik Rol Yapma Oyunu” Topluluğu ve Genç Kütüphaneciler İnisiyatifi'nin kurucusu olduğunu anlatan Kocabaş, projesiyle arkadaşlarını kütüphaneye çekerek, üye olmaya ve kütüphanede zaman geçirmeye teşvik etmeyi hedeflediğini anlatıyor. 

Güney Kocabaş’ın projesi kapsamında her oyuna 5-6 katılımcı kabul ediliyor. Oyunlar bir oyun kurucu tarafından yönetiliyor. Oyun tamamlandığında kimi öğrenciler belki de ilk kez kütüphaneye adım atmış, bir kitabı ödünç almış, kütüphanenin o harika havasını da solumuş oluyorlar. Kocabaş, oyun sayesinde öğrencilerin hem kitap okuduğunu, bir senaryo yazmaya çalıştığını ve yazdıkları senaryoyu da canlandırarak çok yönlü bir deneyim yaşadıklarını dile getiriyor. 

Projesini sunduğu kütüphanelerin konuyla çok ilgilendiğini belirten Güney Kocabaş, şu görüşleri paylaşıyor

"Etkinliklerin tamamında oyuna katılan öğrenci arkadaşlarımız kütüphaneye üye olarak, kitap ödünç almaya başladılar. Kütüphanede oyunculara yetecek sayıda kitap yoksa bize destek veren Yakın Kitabevi'nden kitap bağışı da sağladık. Bundan sonra Karşıyaka Hoca Mithat İlçe Halk Kütüphanesi'nde her cumartesi düzenli olarak bir araya gelip oyunu oynamak için arkadaşlarımızla hazırlıklarımızı tamamladık. Bizlere katılmak isteyen ortaokul ve lise öğrencileri kütüphane ile iletişime geçebilir, sosyal medya hesaplarını takip edebilirler."